Het Ware Geloof
Het ware geloof is een contradictio in terminis. Of je moet aannemen dat er twee soorten waarheid zijn: waarheid gebaseerd op empirisch aantoonbare feiten en waarheid die van hogerhand wordt verkondigd zonder dat er sprake is van empirisch aantoonbare feiten. Het ware geloof kent dan ook vele varianten in de zin van grote bekende religies en ideologieën, en beweringen van allerlei soorten goeroes, autoriteitsfiguren en betweters.
Het ware geloof claimen is, zo leert de geschiedenis, levensgevaarlijk, in die zin, dat ware gelovigen vinden dat anderen zonder dat ware geloof (ketters, ongelovigen, dwalenden, heidenen, wilden, etc.) tot het ware geloof bekeerd moeten worden, niet goedschiks dan met dwang en geweld. Romeinen vervolgen christenen, christenen vervolgen joden, christenen vervolgen moslims en omgekeerd, katholieken vervolgen protestanten, soennieten vervolgen sjiieten en omgekeerd, fascisten vermoorden joden, westerlingen maken jacht op communisten, witte mensen domineren zwarte mensen, en ga zo maar door. Door alle eeuwen heen moord en doodslag uit naam van een of andere godheid of een of andere ideoloog, uit naam van het “ware” geloof.
Het probleem zit hem niet zozeer in het feit dat mensen een geloof hebben, maar in het feit dat ze hun geloof ook aan anderen willen opdringen. Geloofsvrijheid is een groot goed, maar dat moet wel aan twee kanten gelden: Elke persoon heeft de vrijheid te geloven in de religie of de ideologie die hij verkiest, maar dat geldt ook voor de andere persoon die een andere religie of ideologie aanhangt. Geloofsvrijheid kan alleen bestaan als geloof wordt opgevat en beoefend als een louter individuele aangelegenheid.
Georganiseerd geloof in groepen leidt tot allerlei uitwassen, van bekeren tot afslachten. Religies en ideologieën zijn namelijk ideale middelen voor een machthebber om het volk te sturen in een richting die de economische belangen en machtsbelangen dient van de machthebber. Geen enkele individuele burger is geneigd huis en haard te verlaten om oorlog te voeren, maar als de machthebber roept dat hun religie of ideologie wordt bedreigd door andersdenkenden, dan blijken burgers en masse te mobiliseren om wildvreemde mensen, die hen persoonlijk nooit een strobreed in de weg hebben gelegd, te vermoorden uit naam van het geloof of de ideologie, of omdat de vereerde machthebber dat opdraagt.
Als wij, burgers, lering willen trekken uit de geschiedenis, dan moeten we het geloven in een godheid of ideologie tot een louter individuele keuze maken. Ieder georganiseerde vorm leidt tot uitsluiting van andere groepen en tot misbruik van machthebbers. De logische consequentie zou zijn, dat alle georganiseerde vormen van religie en ideologie afgeschaft zouden moeten worden. Dat is echter onhaalbaar, omdat mensen in hun onzekere zoektocht in dit bestaan behoefte hebben aan een houvast, al berust dat houvast niet op empirisch aantoonbare feiten. Want veel mensen hebben behoefte aan zich opgenomen voelen in een groep in dit onzekere, moeilijke, en vaak niet te begrijpen, aardse bestaan. Bedenk dan dat er behalve religieuze en ideologische groepen, ook sportclubs, hobbyclubs en andere groepsvormen bestaan om het gevoel opgenomen te zijn in een groep te bevredigen.
Geloof en ideologie moeten daarom zoveel mogelijk in de privésfeer worden gehouden en de gewenste samenkomsten in kerken, moskeeën, synagogen, tempels, partijzalen, clubgebouwen en dergelijke. Hopelijk houden de predikanten en partijleiders hun machtswellust ook tot deze ruimten beperkt. Dan mogen ze in het vuur van hun betoog menen dat ze tranen in de ogen krijgen van hun goddelijke of idealistische vervoering, terwijl het gelukzalige gevoel van macht over de gelovigen waarschijnlijker is.
De geschiedenis leert dat staatsgodsdiensten en staatsideologieën tot machtsmisbruik en tot oorlog leiden. Hoe kun je burgers opvoeden tot vrije burgers, die het ook kunnen verdragen dat andere mensen hun vrijheid van denken anders invullen. In ieder geval niet in het bijzonder onderwijs, waarin kinderen van jongs af aan worden geïndoctrineerd in het ware geloof, en dus in expliciete of impliciete uitsluiting van andersdenkenden. Onderwijs moet dienen om kinderen kennis en vaardigheden bij te brengen om ze tot vrije, tolerante, capabele, verantwoordelijke, sociale en vredelievende burgers op te voeden.
Iedere burger is vrij te geloven in wat hij wil; iedere burger is verplicht andersdenkenden te respecteren zonder hen het eigen geloof te willen opleggen. Iedere burger heeft de vrijheid te doen en te laten wat hij wil, zolang hij andere burgers daarmee geen hinder bezorgt. Respect voor de ander is de grens van de persoonlijke vrijheid.
John Zant
November 2020
Reacties:
Van: Rein Heijne [mailto:r.heijne@hetnet.nl]
Verzonden: vrijdag 13 november 2020 14:56
Aan: ‘John Zant’
Onderwerp: RE: Burgerschap en Vrijheid. Om over na te denken !
Dag John,
Mooi duidelijk verhaal over het ware geloof. Is mij uit het hart gegrepen. Eigenlijk heb ik daar weinig aan toe te voegen.
Maar toch een aantal puntjes:
- Het getuigt van een enorme brutaliteit van gelovigen, een gotspe, om anderen proberen te overtuigen en te beweren dat zij de waarheid in pacht hebben.
- In mijn ogen schiep ‘god’ de Mens helemaal niet. De allereerste mensen leefden in een woeste wereld waarin zij hun weg moesten vinden om te kunnen overleven. Diverse natuurverschijnselen vormden daarbij grote bedreigingen. Om hun angsten weg te nemen en hen enig houvast te bieden, werd voor ieder onverklarbaar verschijnsel een godheid benoemd. Van de zee, van de donder, etc. Zo kwam het dat de mensen toen hun goden hebben geschapen.
- Was het maar bij dat veelgodendom gebleven dan had het allemaal nog wel mee kunnen vallen. De problemen begonnen met de vorming van het monotheïsme. Zo hadden egyptenaren ten tijde van farao Echnaton dat al goed in de gaten. Die farao voerde het monotheïsme rond amon in. Maar werd al spoedig uit de weg geruimd en de afbeeldingen van hem en zijn familie werden in het heiligdom van de tempels vervangen en die van de oude beschermgoden hersteld. Niet zo elegant allemaal maar zo gaat het vaak bij machtstrebers.
- In 2006 schreef ik in een brief aan de Volkskrant over religie versus atheïsme o.a.: Voor mij als humanist en laat ik het maar bekennen, als atheïst is wijsheid mij meer waard dan ‘de waarheid’. De essentie van wijsheid is het plaatsen van vraagtekens en het uiten van twijfels. Mag ik dan “in heelalsnaam” bij het bestaan van een of andere God mijn vraagtekens plaatsen? Daar waar zijn plaatsvervangers hier op aarde voortdurend de uitroeptekens van het zekerweten zetten. De overeenkomst tussen monotheïstisch religies en politieke ideologieën is hun hiërarchische machtsstructuur. In beide gevallen hebben die door de geschiedenis heen voor de mensen tot mensonterende, desastreuze gevolgen geleid. Atheïsten zijn juist wars van hiërarchie en ideologie en zijn voorstanders van de individuele autonomie. Zij doen bij hun handelen geen beroep op een hogere, bovennatuurlijke macht.
Bij de laatste afsluitende zin in jouw tekst “Respect voor de ander is de grens van de persoonlijke vrijheid” moest ik gelijk denken aan het emotionele, opgewonden kamerdebat over de vrijheid van meningsuiting. Dat beviel mij helemaal niet. Ben bang dat het Wilders veel stemmen gaat op leveren.
Met vriendelijke groet,
Rein
Prima stukje weer John. Afschaffen dat artikel 23, bijzonder onderwijs, dat zou al een stap in de goede richting zijn. Maar voorlopig is daar nog geen 2/3 meerderheid voor te vinden helaas.
Intussen staat het vak burgerschap, waar jij je zo voor inzet, wel weer aardig in de belangstelling door de discussie over het wel of niet mogen tonen van spotprenten van de profeet. Ik zeg: verplicht grote spotprentplakkaten op elke school net zolang tot iedereen er aan gewend is. Maar ja, zeg ik dat nog steeds als we 6 onthoofdingen verder zijn…
Groeten
Willem van den Bosch
Ik vind het een goed stuk pap!
Kus, Anne
Hee John, met interesse je stukje gelezen. Een mooie, scherpe analyse.
Kan je dat niet ergens gepubliceerd krijgen.
Ik denk dat het heel veel mensen stof tot nadenken kan geven.
Wat jammer dat die vriend van je daar zo krampachtig op heeft gereageerd. Getuigt niet van een open, vrije onderzoekende geest.
Onzekerheid moet je maar denken.
Was weer erg gezellig gisteren.
We spreken gauw weer af.
Hartelijke groet, Jaap
Geachte John Zant,
dank u wel voor uw artikel. Het is een doorwrocht filosofisch betoog. Stevig. En toch is het ongeschikt voor de opiniepagina van iets vluchtigs als een dagblad.
Daarvoor is het stuk te algemeen gesteld, te breeduit geschreven en focust het te weinig op een actuele zaak.
We kunnen het niet plaatsen.
Met vriendelijke groet,
Joyce Roodnat
NRC
Red. Opinie