Mindfulness is populair, om niet te zeggen, erg in de mode, vooral omdat je er als therapeut veelbetekenend bij kan zeggen dat het zijn wortels o.a. heeft in het Boeddhisme. Je kunt dan even schuin omhoog wegkijken en even een indrukwekkende stilte laten vallen. Deze act schijnt voor veel therapeuten erg aantrekkelijk te zijn. Wat ook bij een modetrend hoort, is dat er meteen goeroes opstaan die exclusieve, dure cursussen geven, en niet te vergeten ook verdiepingscursussen. De reikwijdte van de techniek wordt schromelijk overschat en dat is m.i. schadelijk. Welbeschouwd is het een techniek die je kunt vergelijken met autogene training, een ontspanningsoefening, een ommetje maken of welke andere vorm van afleiding van het piekeren over problemen dan ook. En natuurlijk is het voor iedereen weldadig als je even het piekeren kunt onderbreken op een of andere manier, maar daarmee wordt de reden waarom iemand piekert niet ongedaan gemaakt. En dat vind ik het probleem van deze techniek, namelijk dat patiënt maar ook therapeut gaan geloven dat je met deze techniek je problemen op magische wijze kunt laten verdwijnen, terwijl morgen of misschien over een kwartier wel weer hetzelfde onopgeloste probleem zich doet gevoelen. Degenen die dan volharden in hun techniekje kun je het beste kwalificeren als struisvogels, die het daadwerkelijk oplossen van hun problemen voor zich uit blijven schuiven en daardoor steeds meer op deze techniek (afleiding) aangewezen raken; het wordt noodzakelijkerwijs een soort religie. Zolang we het als een van de vele afleidingstechnieken blijven zien is er niks mis mee; afleiding op zijn tijd is prettig, maar men moet zich wel realiseren dat er geen probleem mee wordt opgelost. Zodra het Boeddhisme erbij wordt gesleept, moeten de alarmbellen gaan rinkelen. Beste heer Zant Graag wil ik reageren op uw post over mindfulness als techniek om afleiding te zoeken. Als mindfulness door psychologen als een ontspanningstechniekje wordt ingezet om patiënten te leren hoe ze afleiding moeten zoeken om tijdelijk van gepieker verlost te zijn zonder daarmee de kern aan te pakken, dan lijkt mij dat inderdaad een slechte zaak. Zelf heb ik sinds enige jaren goede ervaringen met de toepassing van mindfulness vanuit de boeddhistische context. Zoals u wellicht weet is mindfulness een techniek die rechtstreeks uit het boeddhisme is gedestilleerd. Ik ben geen psycholoog (ook geen patiënt) en weet dus ook niet hoe volledig psychologen in hun mindfulness-opleiding de techniek krijgen aangeboden. Vanuit het boeddhisme is mindfulness echter een van de technieken die bij uitstek bedoeld is om lijden in de breedste zin van het woord (permanent) te verlichten. Het zou natuurlijk kunnen dat een aantal psychologen (of de opleidingen die ze volgen) stoppen na de eerste stap: stilstaan (zitten) en focussen op de ademhaling en andere sensaties in het lichaam. Deze stap is inderdaad bedoeld om de beoefenaar af te leiden van het gepieker over plannen voor de toekomst, gebeurtenissen uit het verleden en van afleidende elementen in de directe omgeving. Echter is deze stap niet bedoeld om je kop in het zand te steken en weg te lopen voor je problemen, maar meer een voorwaarde om juist eens dieper te graven en de oorzaak van je problemen te achterhalen. Om vervolgens te proberen ze met wortel en tak uit te roeien. De tweede stap is namelijk dat de beoefenaar zich bewust wordt van zijn gevoel (prettig, onprettig of neutraal), en dat hij/zij onderzoekt welke emoties daar aan ten grondslag liggen (angst, woede,verdriet,etc.) Tijdens de derde stap is het de bedoeling dat de beoefenaar zijn gedachten analyseert en nagaat in hoeverre zijn/haar perspectief of standpunt realistisch is of gekleurd door de emoties die in de tweede stap zijn achterhaald. Op deze manier wordt het veranderen van je perspectief naar meer realistische denkbeelden bevorderd en ontstaat als het goed is een meer relativerende kijk op het bestaan. Dit is uiteraard een levenslang proces en niet met enkele sessies van een paar minuten opgelost. Geen techniek dus die je problemen op magische wijze zal laten verdwijnen, maar het aangaan van de confrontatie met jezelf. En dat betekent hard werken. En juist erg effectief als je een kwartier of een dag na het oplossen van een probleem een soortgelijk probleem sneller herkent en meer adequaat kan reageren dan voorheen. Nogmaals, ik ben geen psycholoog, maar tot zover kan ik mij goed voorstellen waarom mindfulness inmiddels een volwaardige plek heeft gekregen binnen het scala aan methoden die kunnen worden toegepast bij de aanpak van bepaalde psychische klachten. Er moet wel een kanttekening bij gemaakt worden dat goede begeleiding in dat geval onontbeerlijk is. Graven in je psyche zonder enige mate van stabiliteit kan natuurlijk gevaarlijk zijn. De vierde en laatste stap is reflectie op de eerste drie stappen vanuit de boeddhistische filosofie en ethiek. Ik kan me voorstellen dat veel mensen hier wat terughoudend op reageren vanuit mogelijke associaties met dogmatiek of aversie tegen vreemde rituelen. Het boeddhisme is echter (in essentie) geen religie met dogmatische standpunten, maar meer een levensvisie waarbij de rituele franje niet verplicht is. Sterker nog, kritisch onderzoek om je eigen waarheden te achterhalen wordt juist aangemoedigd. Het is natuurlijk eenieders vrije keuze om hier wel of geen gebruik van te maken. Mijn reactie is dan ook niet bedoeld om te evangeliseren, dat zit niet in mijn aard en ook niet in die van de boeddhistische traditie. Ik zie met bovenstaande uitleg in gedachten geen reden om huiverig te reageren op mindfulness of het boeddhisme. Hartelijke groeten, Pieter Snijders Beste heer Snijders, Dank voor uw heldere reactie. Mindfulness is een nieuwe modetrend in de psychotherapie. Mijn betoog over mindfulness is niet ingegeven door huiver jegens mindfulness of jegens het boeddhisme. Mijn huiver richt zich vooral op degenen die zich kritiekloos op de nieuwe mode van mindfulness storten en mindfulness gebruiken om hun eigen status te verhogen. Mindfulness wordt ook ineens voor alle soorten problematiek gebruikt en voor alle soorten cliënten als het panacee/wondermiddel. Mijn huiver richt zich ook op degenen die door het geven van dure cursussen in mindfulness er meteen goede handel in zien; die cursussen leveren voor de cursisten weer studiepunten en een certificaten op, hetgeen bijdraagt aan hun statusverhoging, maar de vraag is of ze ook daadwerkelijk iets nieuws hebben geleerd. Vooral de associatie met het boeddhisme levert status op waar veel psychotherapeuten erg verguld mee zijn en zich een stuk interessanter wanen, zonder dat ze zich overigens verdiept hebben in het boeddhisme. Voordat een cliënt hulp zoekt heeft hij uiteraard ook zelf de achtergronden van zijn probleem proberen te onderzoeken en aan te pakken. Vaak lukt het niet op eigen kracht daarin verder te komen en resultaat te boeken. Als het goed is, wordt in iedere anamnese een gedegen inventarisatie gemaakt van de emoties en gedachten die aan het probleem van de cliënt ten grondslag (kunnen) liggen. Volgens mij vraagt men zich in psychotherapieland te weinig af wat de toegevoegde waarde is van mindfulness boven bestaande technieken zoals een goede anamnese, cognitief-gedragsmatige therapie en rational-emotive therapy (RET). In mijn visie is mindfulness een van de vele technieken die een psychotherapeut kan gebruiken voor problemen en cliënten als dat zinvol is, dus maatwerk in plaats van panacee. En tot slot, het boeddhisme is te mooi om er alleen maar goede sier mee te maken. Met vriendelijke groet, John.
Beste heer van Zant, ik had al zo’n vermoeden, maar nu ik een completer beeld heb geloof ik dat we het eens zijn. Mindfulness (zeker vanuit boeddhistische context) is juist niet bedoeld om kritiekloos toe te passen en al helemaal niet om je status te verhogen (integendeel 🙂 Goed dat mensen als u kritisch kijken naar lichtvaardigheid omtrent dit soort “hoofd”zaken. Fijn ook dat we deze discussie kunnen voeren om samen het beeld compleet te maken. Voor een lichte en relativerende kijk op het boeddhisme (en de relatie daarvan met het vaderschap) verwijs ik graag naar mijn eigen blog op http://www.tweezenmeesters.blogspot.com. Bedankt voor uw reactie en succes met het vervolg van uw blog.