Feedback op het 3e rapport Ontwikkelteam Burgerschap

Opmerkingen over 3e tussentijds rapport Ontwikkelteam Burgerschap

Verantwoordelijkheid

Als basiswaarden worden terecht vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit gekozen. Daaraan zou verantwoordelijkheid moeten worden toegevoegd. In alle Grote Opdrachten wordt direct of indirect gerefereerd aan het belang van verantwoordelijkheid nemen en dragen.

Geen verantwoordelijkheid nemen en verantwoordelijkheid buiten jezelf plaatsen betekent: anderen de verantwoordelijkheid laten waar jezelf actief zou moeten deelnemen, anderen dingen voor jou laten doen die je zelf zou moeten en kunnen doen, geen actie ondernemen bij tegenslagen maar altijd steun vragen van anderen en je gaan wentelen in je slachtofferrol.

De gevolgen hiervan kunnen zijn dat mensen zich uitleveren aan “beschermers”, (zogenaamde) deskundigen of hun heil gaan zien in “een sterke man”, en dat mensen de verantwoordelijkheid van hun problemen buiten zichzelf leggen en anderen de schuld geven (bij voorkeur zondebokken of minderheden) en daarmee een prooi worden voor populistische “leiders”, die het slachtofferschap bevestigen en de stemming tegen de zondebokken/minderheden aanwakkeren.

Communiceren

Onder de brede vaardigheden wordt communiceren veelvuldig genoemd. Deze term is te breed en daardoor nietszeggend. Onderscheid zou gemaakt kunnen worden tussen communiceren over (met):

  1. Opvattingen en kennisinhouden (argumenten)
  2. Gevoelens en beleving
  3. Wensen en behoeften
  4. Relaties, de wijze waarop men met elkaar omgaat (metacommunicatie)

Voor zover de term communicatie wordt gebruikt bij de beschrijving van de Grote opdrachten, gaat het meestal over argumenteren over opvattingen en kennisinhouden. Het gaat bij Grote Opdracht 2 (en 5) vooral om metacommunicatie; leren communiceren hoe je met elkaar omgaat zou wat meer uitgewerkt moeten worden (praten over dwingend, autoritair, onderworpen, agressief gedrag en over de nonverbale componenten ervan). Communiceren over wensen en behoeften komt in Grote Opdracht 10 en meer impliciet als het gaat over besluitvorming aan de orde. Communiceren over gevoelens en beleving komt ten onrechte in het geheel niet aan de orde.

Communiceren over gevoelens

In het sociale verkeer spelen gevoelens een belangrijke rol. Het niet kunnen verwoorden van gevoelens leidt ertoe dat eigen gevoelens en die van de ander niet worden herkend. Er wordt dan in het contact geen rekening gehouden met de gevoelens, terwijl ze wel een belangrijke rol spelen. Het is als deelnemen aan het wegverkeer, terwijl je maar met de helft van de verkeersregels rekening houdt. Het leidt tot misverstanden en ongelukken.

Het is cruciaal dat kinderen leren gevoelens te verwoorden, opdat ze die bij zichzelf en bij anderen kunnen herkennen, en die dan ook kunnen betrekken in hun communicatie. Als je wel je emoties voelt, maar ze niet kunt benoemen, is de kans groot dat verdriet wordt opgekropt, resulterend in teruggetrokken, angstig of depressief gedrag, en dat woede fysiek wordt geuit, resulterend in agressief, gewelddadig of destructief gedrag.

Dus veel ongewenst en gestoord gedrag zou kunnen worden voorkomen, als men beter over gevoelens heeft leren communiceren.

Te verwerken in Grote Opdracht 5 en 6

Omgaan met verschillen, tegenstellingen en conflicten

Maar al te vaak wordt op verschillen, tegenstellingen en conflicten inadequaat gereageerd met afwijzing, dreiging en geweld. Hiermee adequaat leren omgaan vereist de bereidheid en het vermogen te luisteren naar de anderen en je te verplaatsen in de gedachten, gevoelens en wensen van de ander. Alleen door te luisteren en je te verplaatsen in de ander kun je tot empathie geraken.

Dan nog kunnen er verschillen, tegenstellingen en conflicten blijven bestaan. Als je goed naar elkaar hebt geluisterd en je een voorstelling hebt gemaakt van wat de ander beweegt, en je bent voornemens te blijven samenwerken, dan zijn vaardigheden nodig om compromissen te sluiten, die soepele voortgang in de relatie mogelijk maken:

  • afspreken dat vandaag gebeurt wat de een wil en morgen wat de ander wil
  • de een krijgt zijn zin in het ene onderwerp en de ander in een ander onderwerp
  • beiden kiezen elk voor hun tweede optie waar wel overeenstemming over is
  • afspreken dat bij toegeven van de een, de ander iets ter compensatie aanbiedt
  • de tegenstelling laten rusten omdat die niet belangrijk genoeg is om de relatie te riskeren
  • accepteren dat je het op dit punt oneens blijft met elkaar maar wel samen verder wil

Te verwerken in Grote Opdracht 3, 4 en 5

Diversiteit en identiteit

Het kan niet genoeg benadrukt worden dat iemands identiteit uit talloze aspecten bestaat. Het is daarom van ultiem belang dat kinderen leren hoe onwenselijk het is zelf op 1 aspect van je identiteit te worden aangesproken en beoordeeld en een ander op 1 aspect van diens identiteit vast te pinnen. Racisme en discriminatie ontstaan, omdat mensen worden gereduceerd tot 1 aspect van hun identiteit. Fanatisme ontstaat als mensen zichzelf op slechts 1 aspect wensen te profileren.

Te verwerken in Grote Opdracht 4

John Zant, Amsterdam (november 2018)

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *